30. janúar 2019
Formleg ósk um skoðun á upphafi Vatnajökulsþjóðgarðs, og athugun á hugsanlegu framhaldi mála
Formleg ósk um skoðun á upphafi Vatnajökulsþjóðgarðs, og athugun á hugsanlegu framhaldi mála
Undirritaður óskar eftir því að eftirfarandi verði formlega skoðað á vettvangi stjórnvalda, og annarra sem hafa áhuga á eftir atvikum: Hvernig gerðist það að sá valkostur að stofna Vatnajökulsþjóðgarð náði athygli stjórnmálamanna, og náði að sannfæra þá sem voru við stjórnvölinn á sínum tíma? Þetta eru atriði sem getur verið mikilvægt að Íslendingar geri sér góða grein fyrir. Þetta tengist því hvernig er farið að því að leita að nýjum hlutum sem hægt er að gera, til að skapa ný tækifæri fyrir þjóðina. Það er ekki lítið mál að ríkið fái í hendurnar þróun stórra tillagna eftir margra ára vinnu, sem eru svo teknar beint til framkvæmda, eins og virðist hafa verið í þessu tilviki.
Það er sjálfsagt mál að samfélagið geri sér grein fyrir og viðurkenni, hvernig svona mál er til komið. Það skiptir líka máli hvernig mál snúa fyrir þeim sem hafa tekið upp á því að þróa víðtækar tillögur að hlutum sem hægt væri að gera til að bæta hag þjóðarinnar. Það er mikilvægt fyrir framþróun samfélags að ef aðilar sjá ný tækifæri, geti þeir og vilji setja ábendingar um slíkt fram. Þjóðgarðurinn er mannanna verk, hugmynd, og það er vel hægt að rekja hvernig umræða þróaðist, hvar fyrstu ábendingar og rök fyrir svona komu fram. Það er rétt að Alþingi á sínum tíma samþykkti þingsályktun sem var upprunnin hjá þekktum þingmanni. En það má vera ljóst þegar málið er skoðað, að það var ekki aðeins hugmyndir eða rök þess þingmanns sem olli því að þingið hafði áhuga á að samþykkja málið. Það voru aðrar hugmyndir í umferð áður, sem höfðu opnað augu manna og fengið stuðning.
Það er einkar einfalt að finna út hvernig þetta gerðist. Stutt yfirlit málsins er að finna í samantekt sem er að finna á slóðinni www.sverrir.info/samantekt. Fyrir hendi er svo einnig 282 blaðsíðna bókin Skrefin að Vatnajökulsþjóðgarði með ítarlegum gögnum, og er hægt að nálgast bókina á vefnum, www.seevatnajokull.com/bok, og á bókasöfnum. Verkefnið væri svo einfaldlega að ef einhverjir halda því fram að önnur atriði hafi orðið til að opna augu þeirra sem réðu málum og sannfæra á sínum tíma, þá muni viðkomandi finna og leggja fram staðfest, söguleg gögn um þá þætti, sem gætu líka hafa haft áhrif á sínum tíma, til dæmis einn til tvo áratugi aftur í tímann á undan því þegar stofnun þjóðgarðsins var ákveðin. Mig grunar reyndar að fleiri gögn um þætti sem höfðu veruleg áhrif séu ekki til, sem þýði að bókin gefi heildarmyndina af því hvernig þetta gerðist.
Það getur skipt töluverðu máli fyrir einstakling sem hefur lagt mikið á sig í þessa veru, að fá framlagið viðurkennt, upp á framhaldið að gera. Ef það er rétt, sem undirritaðan grunar, að undirritaður sé hinn raunverulegi upphafsmaður og hugsuður á bakvið þjóðgarðinn, þá má vera deginum ljósara að umbun og eftirfylgni, og vilji til að sjálfur upphafsmaðurinn væri þátttakandi í frekari vinnu að málum, var ekki í samræmi við stærð og verðmæti málsins. Þar skiptir líka máli, ef að aðilar sem voru ósáttir við þessa nýjung brugðust við á þann hátt sem var óæskilegur fyrir upphafsmanninn. Það kann að hafa mótað stöðu mála, sem er ekki gott mál fyrir ríki og þjóð.
Spurning er hvernig eigi að bregðast við svona máli, umbuna fyrir það sem vel var gert, og ákveða með framhaldið? Framlagið á sínum tíma, vinna við þróun tillagna, röksemda og tveggja „strategía“ sem líklega höfðu mikil áhrif á þá sem voru við stjórnvölinn, því má vel líkja við þegar arkitekta-, lögfræðinga- eða verkfræðistofur koma með tillögur og úttektir. Málið er að fólk geri sér grein fyrir að þarna var líklega mikil verðmæti þróuð, og komið á framfæri. Það er eðlilegt að spyrja hvort að viðeigandi sé að þetta sé launað? Kannski er of langur tími liðinn, ég ætla ekki að leggja mikinn tíma eða orku í það og ætla ekki að setja af stað þras og stapp. En þetta er mál sem er sjálfsagt að leggja fram og spyrja, enda ekki lítið mál að ríkið hafi fengið þetta upp í hendurnar á sínum tíma.
Hér skal sérstaklega bent á það sem kemur fram í kafla 3.7. á blaðsíðu 31 í samantektinni Tvær strategíur: Hin óþekkta saga Vatnajökulsþjóðgarðs, um það hverju þjóðgarðurinn gæti skilað ef áætlanir um hugsanlega aukningu gjaldeyristekna og margfeldisáhrif, sem unnar voru fyrir tvö ráðuneyti. Samantektin er á slóðinni www.sverrir.info/samantekt. Ljóst er, að ef vel tekst til getur þjóðgarðurinn orðið mjög verðmætur fyrir ferðaþjónustu, og samfélagið.
En annað er, sem er mikilvægara að spyrja um hvernig unnið verði að málum í framhaldinu? Eru frekari verkefni sem rétt er að vinna að? Er eitthvað sem undirritaður, hinn raunverulegi höfundur málsins, getur gert sem væri verðmæti í, og fengi þá laun fyrir eins og aðrir sem vinna að verkefnum? Ég vísa í það, sem kann að hafa gerst vegna aðila sem voru kannski mótfallnir nýjunginni, og viðurkenni að ég er að leita að verkefnum eða vinnu, og má gjarnan skoða möguleika á því meðfram hinu. Það gæti verið fyrir ríkið, aðra opinbera aðila, eða fyrir einkaaðila. Það gæti verið með ýmsum hætti. Stórt sem smátt. Ég hef reyndar verið með vefsíðu, www.marktak.is, þar sem hefur verið í boði að vinna ýmiskonar verkefni, og það má bjóða að skoða þá síðu. Ég er ekki bara í því að spekúlera og búa til frumlegar strategíur, ég er fær um ýmislegt fleira.
Lykil atriði hér er: Ef að það fólk sem starfar að þjóðgarðinum sem slíkum stendur sig frábærlega, og það eru allar líkur á að það geri það, þá er það samt ekki nóg til að þjóðin fái hámarks ávinning út úr tilvist þjóðgarðsins. Það er ekki möguleiki. Fleira þar að koma til, og allt í góðri sátt, en þó þannig að það sé stefnt að því sem er skynsamlegast í stöðunni.
Megin áherslan í þessari ósk er því að það sé skoðað hvert var upphaf þess máls sem varð Vatnajökulsþjóðgarður, og hvort það séu frekari verkefni sem sé rétt að hinn raunverulegi upphafsmaður málsins, faglega og röksemdalega séð, taki þátt í, til að vinna enn frekar að sköpun þeirra verðmæta sem þetta mál geti leitt af sér.
Þetta bréf er ekki trúnaðarmál, og má líka skoða á slóðinni www.sverrir.info/bref1.
Hér með er þessi ósk lögð fram og vonast eftir jákvæðum viðbrögðum sem allra fyrst, sérstaklega hvað varðar þann þátt um hvernig unnið sé í málum í framhaldinu. Það að skilja fortíðina er svo líka mjög mikilvægt, og vonandi skilst þetta fljótt, byggt á þeim gögnum sem eru fyrir hendi. Kannski verður aldrei hægt að gefa endanlegt svar, en nú getur fólk skoðað þetta, áttað sig á hvað var að gerast í raun, og myndað sér skoðun. Samantektin á www.sverrir.info/samantekt gefur góða yfirsýn yfir málið í stuttu máli. Fyrrnefnd bók er svo með ítarefni. Hún var sett saman til að allar upplýsingar væru á einum stað, og gleymdust ekki. Bókin var aldrei kynnt, en henni komið fyrir í bókasöfnum. Nú er sagt frá bókinni. Þar er margt að sjá.
Með vinsemd,
Sverrir Sv. Sigurðarson, viðskiptafræðingur
sverrir@sverrir.info, sverrir@marktak.is, sími 864 0023.